Het centrale deel van de Scheldekaaien in Antwerpen is het deel tussen het Zuiderterras en het Noorderterras. In het masterplan Scheldekaaien, dat dateert uit 2010, maakt het gebied deel uit van het deelgebied Schipperskwartier en Centrum. In het masterplan is bepaald dat de waterkering er veel dichter bij het water komt dan vandaag. Daardoor ontstaat heel wat ruimte voor stadsactiviteiten naast het water. De historische hangars blijven bewaard en vormen de perfecte plaats voor bijvoorbeeld een overdekte markt of beurs.
Vandaag ligt er een conceptschets voor het gebied. Daarin wordt door middel van een haalbaarheidsstudie ook onderzocht of de kaaiweg tussen de Suikerrui en het Steenplein ondergronds kan worden gebracht om bovengronds een veilige voetgangerszone te creëren, als eindpunt van de Via Sinjoor.
Conceptschets centraal deel
De conceptschets omvat de heraanleg van het openbaar domein, de inpassing van een mobiele waterkering, het programma onder de hangars en aan het Steenplein en de herwaardering van het maritiem erfgoed en de archeologie. De conceptschets zet de krijtlijnen uit voor het verdere ontwerpproces.
- De mobiele waterkering wordt conform het masterplan Scheldekaaien dicht tegen de Schelde gerealiseerd zodat de ruimte onder de hangars continu benut kan worden.
- De wandelterrassen zelf kunnen door een aangenamere inrichting en extra trappen een betere relatie krijgen met de kaaien zelf en een betere verblijfskwaliteit krijgen. Daarbij wordt ook bekeken of de wandelterrassen kunnen vergroenen.
- De noordelijke hangars worden een gastvrije ruimte die bezoekers kan meenemen in het verhaal van Antwerpen, aansluitend op het toeristisch onthaal in Het Steen. Onder deze hangars ligt immers de verloren middeleeuwse stadplattegrond. De Walburgiskerk, de oude stadsmuur en het middeleeuwse stratenpatroon zijn waardevolle onderdelen die op verschillende wijze zichtbaar kunnen worden gemaakt bij de heraanleg. Dit is ook een plek om enkele functies of paviljoenen toe te voegen die extra leven brengen onder de hangar en zowel voor de Antwerpenaar als toeristen interessant kunnen zijn.
- De zuidelijke hangars sluiten aan op de wijken rond de Nationalestraat en de Kloosterstraat, waar het creatieve en innovatieve karakter van Antwerpen tot uiting komt. Het maakt de zuidelijke hangars tot de geschikte plek voor een scala aan tijdelijk programma waarmee de stad dit creatieve facet van haar karakter kan tonen: een plek voor kleinschalige optredens, openluchtfilm, jeugd of markten. Er kan met hoogtes en laagtes gespeeld worden die de archeologische resten van de Bierwerf blootleggen en als podium en speelaanleidingen kunnen dienen voor kinderen en jongeren.
- Op het Steenplein kunnen bij de heraanleg waardevolle elementen zoals het Flandriapaviljoen, het groendak dat de huidige bomen vormen en de Scheldeboord weer goed in beeld komen. Het Steenplein heeft de potentie om uit te groeien tot een stedelijk plein met een hoge verblijfskwaliteit, de ontvangstruimte van de stad voor wie over land of water de stad betreedt (via cruiseterminal, waterbus, veer, Via Sinjoor, …). Het is ook een plein voor evenementen zoals de kerstmarkt. Het ponton Steenplein zou op termijn een verblijfsplek aan het water kunnen worden en zo de binnenstad helemaal tot aan de Schelderand brengen, met zicht op Linkeroever.
Haalbaarheidsstudie ondertunneling kaaiweg
De stad wil verschillende verkeersstromen zo veel mogelijk scheiden om de verkeersveiligheid te verbeteren. Specifiek wil ze het autoverkeer op de Scheldekaaien tussen de Suikerrui en het Steenplein ondergronds brengen om bovengronds een veilige voetgangerszone te creëren, als eindpunt van de Via Sinjoor. Daarom is een haalbaarheidsstudie voor de ondertunneling van de kaaiweg uitgevoerd, die vier tunnelvarianten en een gelijkvloerse variant onderzocht. De vier tunnelvarianten zijn:
- een van 800 meter van Koolvliet tot Sint-Jansvliet
- een van 450 meter ter hoogte van de Burchtzone
- een van 210 meter ter hoogte van het Steenplein
- een van 30 meter ter hoogte van de Suikerrui
Van elke variant werden de voor- en nadelen, potenties en conflicten in kaart gebracht om de meest potentiële optie te selecteren. Criteria waren onder andere de oversteekbaarheid van de kaaiweg, de ruimtelijke kwaliteit, tunnelveiligheid, kostprijs en realiseerbaarheid.
De voorkeursvariant is de verdiepte kaaiweg van 210 meter ter hoogte van het Steenplein. Die variant laat toe om de relatie tussen de stad en de Schelde te herwinnen over de breedte van het volledige Steenplein, met vlotte doorstroming van bezoekers en passanten tussen de kaaien en de binnenstad. Daarnaast ontstaat ook de mogelijkheid om deze verdiepte kaaiweg te combineren met een fietssnelweg onder de kaaien, en om circa 300 extra parkeerplaatsen te creëren onder de verdiepte kaaiweg. Die parkeerplaatsen kunnen mee ingezet worden om het aantal verdwenen parkeerplaatsen elders op de kaaien te compenseren. In een vervolgstap van de haalbaarheidsstudie zou ook kunnen onderzocht worden of er een ondergrondse fietsenstalling aan kan worden gekoppeld.
Als alternatief is ook onderzocht welke ingrepen nodig zijn om een optimalisatie van de huidige situatie (de gelijkvloerse kaaiweg) te bereiken. Dat scenario wordt enkel ingezet als de verdere uitwerking van de voorkeursvariant alsnog onhaalbare randvoorwaarden oplevert. In een vervolgstap van de haalbaarheidsstudie moet voor de gelijkvloerse kaaiweg bijkomend onderzocht worden hoe het snelle fietsverkeer verder kan gescheiden worden van het langzaam verkeer en de dwarsstromen van voetgangers.
Coördinatie, ontwerpteam en timing
AG VESPA coördineert de heraanleg van de Scheldekaaien. Palmbout Urban Landscapes heeft de conceptschets van het centraal deel Scheldekaaien gemaakt. De haalbaarheidsstudie van de ondertunneling van de kaaiweg is uitgevoerd door Tractebel en Palmbout Urban Landscapes. Als alles vlot verloopt, is tegen eind 2020 een schetsontwerp klaar met een duidelijke keuze voor een al dan niet verdiepte kaaiweg.
Masterplan Scheldekaaien
Het ontwerp voor het centrale deel van de Scheldekaaien past in het masterplan Scheldekaaien. De Scheldekaaien worden in een nieuw kleedje gestoken volgens dat masterplan, ook bekend als het Kaaienplan. Het masterplan is opgemaakt in opdracht van de stad Antwerpen en De Vlaamse Waterweg nv, en kwam tot stand na doorgedreven participatie van de Antwerpse bevolking. Het masterplan pakt in totaal zeven deelgebieden aan. In 2018 opende de Belvédère in het Droogdokkenpark en in 2019 de heraangelegde kaaivlakte ter hoogte van Sint-Andries en Zuid. Momenteel wordt gewerkt aan de voorbereiding en het ontwerp voor de realisatie van de volgende deelzones: omgeving Loodswezen, centraal deel tussen Steenplein en Noorderterras, de tweede fase voor de kaaivlakte ter hoogte van Sint-Andries en Zuid, en de kaaivlakte Nieuw Zuid.
