Stad keurt voorontwerp voor de Gedempte Zuiderdokken goed

Het college keurde op vrijdag 6 oktober 2017 het voorontwerp voor de Gedempte Zuiderdokken als nieuwe groene publieke ruimte goed. Het voorontwerp is een verdere uitwerking en verfijning van de krachtlijnen uit het eerder goedgekeurde schetsontwerp. Het Belgisch-Zwitsers ontwerpteam Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes & Erik De Waele werkten, in regie met de stad en AG VESPA, het voorontwerp verder uit na een uitgebreid inspraaktraject met de bevolking. Zo zijn onder meer de pergola, de waterpartij, de wadi’s, de cirkelbank en de spiegelvijver aan de Waterpoort verder uitgewerkt.

De krachtlijnen van het schetsontwerp blijven behouden. Het ontwerp is nog steeds opgebouwd uit 3 ‘tafels’, een ‘kroon’, publieke (voor)ruimte aan de cultuurhuizen en 4 pleinen als verbinding met de omgeving. Verder werkt het een heel aantal elementen verder uit.

Meer info vindt u op de website www.gedemptezuiderdokken.be

3 tafels
De 3 ‘tafels’ weerspiegelen de vormen van de voormalige dokken (Kooldok, Schippersdok en Steendok) en zijn exact even groot als die dokken. Ze krijgen elk een eigen karakter en zorgen voor een duidelijke samenhang in het ontwerp. Door hun vorm verwijzen ze naar de historische havenactiviteit op de plek, maar die wordt vervangen door een nieuwe stedelijke activiteit die inspeelt op de behoeften van de wijk met horeca, winkels en enkele unieke cultuurhuizen. De tafels zijn elk ongeveer tweemaal zo groot als de Antwerpse plantentuin in de Leopoldstraat.

De centrale tafel, het voormalige Schippersdok, wordt een open geheel met gras dat voor ademruimte zorgt. Aan de kant van de Waalsekaai wordt aan de rand een waterbassin ontwikkeld, een ideale verpozingsplek. Het bassin fungeert tegelijkertijd als buffer- en infiltratiebekken voor regenwater. Aan de ene zijde wordt het bassin afgeboord door een ruime trappenpartij die de historische kademuur van het Schippersdok terug zichtbaar maakt. Aan de andere kant komt diverse oeverbeplanting. De randen van de centrale tafel worden begrensd door bomenpleinen die zorgen voor wat schaduw.

De centrale tafel, een plaats die voor ademruimte zorgt en met aan de rand een waterbassin © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes
De centrale tafel, een plaats die voor ademruimte zorgt en met aan de rand een waterbassin © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes

De 2 buitenste tafels krijgen een intiemer karakter en worden meer ontwikkeld als tuinen waarbij open ruimtes met gras, diverse beplantingen (struiken, groenteteelt, planten) en ruimte voor sport en spel elkaar afwisselen:

  • De meest zuidelijke tafel wordt gereserveerd voor speeltuinen, een stiltetuin, een samentuin en een regentuin die het water opvangt. De weide is ten opzichte van het schetsontwerp kleiner gemaakt en aangevuld met een extra multisportveld.
  • De meest noordelijke tafel krijgt een soortgelijke verdeling, maar zonder sportveld.

De kroon als groene omkadering
De zogenaamde kroon vormt de groene omkadering rond het gehele ontwerp. Nieuwe bomenrijen vullen daar de bestaande bomenrijen aan. Het wordt zo een dynamische en koele stedelijke plek onder een genereus bomendak. Hier wikkelt de circulatie zich af, waarbij auto’s en fietsers dezelfde weg gebruiken. Wandelen kan ofwel op het voetpad ofwel onder de bomen. Tegelijkertijd biedt de kroon plaats voor terrassen van de plaatselijke horeca, picknicktafels en banken.

De kroon als groene omkadering © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes
De kroon als groene omkadering © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes

Publieke (voor)ruimte aan de cultuurhuizen

Aan de Gedempte Zuiderdokken liggen 4 belangrijke cultuurhuizen: FOMU, M HKA, Zuiderpershuis en Zuiderkroon. Vandaag staan deze gebouwen nauwelijks in contact met de publieke ruimte errond. Het ontwerp voorziet in publieke voorruimtes aan de cultuurhuizen die mee geïntegreerd worden in de nieuwe publieke ruimte. In de fase van het definitieve ontwerp zal in overleg met de verschillende cultuurhuizen nagedacht worden over de verdere concretisering hiervan.

Pleinen als verbinding met de omgeving
Vier pleinen - het Scheldeplein, het Museumplein, het Waterpoortplein en het Zuidplein - vormen de belangrijke verbindingen richting de Schelde en het Zuid. Het zijn open verharde ruimten van verschillende grootte waar plaats is voor evenementen.

Zuidplein 
Het Zuidplein vormt de overgang met de wijk Nieuw Zuid. Het plein kan ingeschakeld worden voor kleinere buurtgebonden evenementen, maar kan ook perfect gebruikt worden om te sporten of te ontspannen.

Waterpoortplein
Het Waterpoortplein verbindt de wijk het Zuid met de Schelde, met de Waterpoort als centrum. De schaal van dit plein is te vergelijken met de Grote Markt. Het is de meest aangewezen plek voor het organiseren van middelgrote evenementen. Het voorontwerp voorziet hier onder meer in een grote cirkelvormige zitbank als ontmoetingsplek en een spiegelvijver die de Waterpoort weerspiegelt bij veel regen.

Museumplein
Het Museumplein, qua schaal te vergelijken met de Sint-Jansvliet aan de voetgangerstunnel, verbindt het M HKA met het KMSKA en krijgt een waterpartij als beeldbepalend element. Hier kunnen verschillende kunstenfestivals plaatsvinden.

Scheldeplein
Het Scheldeplein is het meest noordelijke plein en is het kleinste van de 4, te vergelijken met de Vrijdagmarkt. Het wordt gemarkeerd door een ruime pergola die deels voor beschutting zorgt. Het plein sluit aan op de tuinen van het voormalige Kooldok en is ideaal voor buurtevenementen.

Een groen ontwerp
De Gedempte Zuiderdokken worden vooral een groene ruimte. Er komen meer bomen en een kleurrijke waaier aan heesters, vaste planten en bloembollen. In elk seizoen zijn de tuinen een bloemrijk geheel. Ruime grasweides versterken het groene karakter. In de tuinkamers of ‘pockets’ liggen gezellige zithoekjes en is plaats voor sport en spel of samentuinen.

De Gedempte Zuiderdokken als museumtuinen
Het park, de nieuwe publieke ruimte en de cultuurhuizen vormen samen de ‘museumtuinen’. In samenspraak met kunstenaars wordt op 3 betekenisvolle plaatsen in de vloer en ter hoogte van de speelzones in kunst voorzien waardoor het ontwerp een unieke, internationale uitstraling krijgt. Tijdens de fase van het definitieve ontwerp zal in samenspraak met de cultuurhuizen uitgezocht worden hoe kan samengewerkt worden met een of meerdere kunstenaars.

Gedetailleerde elementen van het voorontwerp
Het voorontwerp werkt de pergola, de waterpartij, de wadi’s, de cirkelbank en de spiegelvijver aan de Waterpoort verder uit:

  • De pergola, in de noordelijke tuin,  neemt de structuur over van een voormalige hangar op de Scheldekaaien, die overdekt wordt met glas of polycarbonaat. Aan de voet van de kolommen komen klimplanten die na enkele jaren zullen zorgen voor een afscherming tegen felle zon. Er wordt ook een groot krijtbord geplaatst met ervoor een bank in een halve cirkel. Hier kunnen onder meer buitenklassen georganiseerd worden. Er wordt getracht om een aantal waardevolle bomen te behouden. Zo wordt de Christusdoorn geïntegreerd in de hangar door een voldoende grote uitsparing in de dakconstructie en wordt de Zelkova Serrata (een Aziatische boom uit de Iepenfamilie) behouden. Ook 2 andere bomen, de Milleniumboom en de linde, worden gespaard maar enkele meters verder geplaatst. 
De noordelijke tuin met onder meer een pergola © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes
De noordelijke tuin met onder meer een pergola © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes
  • De waterpartij op het Museumplein vormt het centrum ervan. Ze bestaat uit een speelfontein voor kinderen die afhankelijk van het tijdstip gedeeltelijk of volledig gevuld zal zijn. Het bassin heeft een opstaande rand waarop gezeten kan worden en de bodem wordt een kunstwerk, dat zichtbaar wordt als het bassin leegstaat. De centrale wadi is een grootschalig waterelement (2 elementen van circa 100 meter lang) dat aan een zijde uit een zittrap bestaat, waarbij de historische kademuur van het voormalige Schippersdok terug zichtbaar wordt. Aan de andere zijde vormt een brede, groene boord de overgang naar de centrale weide. De groene boord bestaat uit een reeks van verschillende water- en oeverplanten. Stapstenen door de wadi zorgen voor een leuke spelaanleiding. De wadi zal permanent water bevatten (circa 30 centimeter). Afhankelijk van het volume van een regenbui kan het waterpeil in de wadi stijgen tot maximaal 70 cm onder het maaiveld.
  • De cirkelbank markeert een centrale plek op het Waterpoortplein. Ze bestaat uit een grote, tweezijdige houten zitbank met een stalen structuur en dient als ontmoetingsplek en voor alledaags gebruik.
  • De spiegelvijver aan de Waterpoort bestaat uit een halve cirkel en ligt verdiept met een helling richting plein. De rand van de cirkel kan een spelaanleiding vormen voor skaters, skeelers, steps,… Wanneer het regent zal de vijver zich vullen met water waardoor een spiegel ontstaat waarin het historische gebouw aan de Waterpoort weerspiegeld wordt.

 

Het Waterpoortplein met cirkelvormige bank en spiegelvijver © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes
Het Waterpoortplein met cirkelvormige bank en spiegelvijver © AG VESPA - Tractebel, ADR Architects en Georges Descombes

Inzetten op water
De stad wil vandaag met het pilootproject voor de Gedempte Zuiderdokken een antwoord geven op de uitdagingen van de toekomst zoals de verwachte frequentere en intense regenbuien en hogere risico’s op overstroming. Het past daarbij binnen het projectvoorstel van het Interreg 2 Zeeën-project Sponge2020. Het ontwerp van de Gedempte Zuiderdokken houdt daarom rekening met water, zowel onder- als bovengronds. Water kan gemakkelijk in de grond sijpelen, een krattensysteem bevloeit de bomen, er zijn regenwaterputten en de tuinen en de grasweide doen dienst als waterbuffer.

Breed participatietraject
Bij elke nieuwe mijlpaal in het ontwerp van de Gedempte Zuiderdokken organiseren de stad en AG VESPA een participatiemoment voor alle geïnteresseerden. Zo kregen scholen uit de buurt en bewoners de kans om suggesties te geven over het schetsontwerp. De feedback die hieruit voortkomt, wordt altijd teruggekoppeld met het ontwerpteam.

Uit inspraakmomenten over het schetsontwerp met scholen uit de buurt bleek dat kinderen avontuur, water, sportgelegenheden, trampolines, voldoende banken en vlakke vloeren om te skaten en te fietsen als heel belangrijk ervaren. 160 bezoekers van Atelier Dok Zuid in juni, het inspraakmoment voor alle geïnteresseerden, suggereerden voornamelijk om de open ruimte niet té druk te maken en voldoende rustplekken te voorzien. Ook de toevoeging van een waterelement bleek een belangrijk gegeven. Ook in de toekomst zal de stad de Antwerpenaars blijven betrekken.

Timing
In het voorjaar van 2018 volgt een definitief ontwerp. De eigenlijke realisatie van het nieuwe plein kan starten na de bouw van de eerste ondergrondse parking Steendok in 2018.

Meer informatie vinde je het op het kanaal www.gedemptezuiderdokken.be.

Gerelateerd

Huidige toestand Gedempte Zuiderdokken © AG VESPA - Bart Gosselin
Project

Gedempte Zuiderdokken

Publieke ruimte, Gebiedsontwikkeling

De Gedempte Zuiderdokken vormen samen een langwerpig plein in het zuiden van Antwerpen, parallel met de Scheldeoever. De open ruimte die vandaag vooral gebruikt wordt als een enorme parking, wordt omgevormd tot een veelzijdig park: Zuidpark.